Ολοι μας, από τα σχολικά μας χρόνια, έχουμε διδαχθεί ότι η αποταμίευση αποτελεί αγαθό πολύ επωφελές, τόσο για εμάς όσο και για την κοινωνία μας. Μάλιστα, έχει ορισθεί και ημερομηνία, η 31η Οκτωβρίου, ως παγκόσμια ημέρα της αποταμίευσης.
Οι μαθητές, σε γενικές γραμμές, διδάσκονται, όταν μελλοντικά θα αποκτήσουν εισόδημα, να μην το καταναλώνουν όλο, αλλά ένα μέρος αυτού να το αποταμιεύουν, με στόχο να έχουν περισσότερο πλούτο σε επόμενες χρονικές περιόδους, για να μπορούν να ικανοποιήσουν τα μικρά ή και μεγαλύτερα όνειρά τους, ενώ παράλληλα, να έχουν και τη δυνατότητα ώστε να διαθέτουν κάποιο εισόδημα σε περιόδους κυρίως οικονομικής ανασφάλειας, όπως δυστυχώς αυτή που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας.
Το «παράδοξο της φειδούς» είναι μία από τις πιο γνωστές κεϋνσιανές θεωρίες και μας διδάσκει ότι το παράδοξο είναι ότι, ενώ η αποταμίευση που θεωρείται αρετή και είναι οικονομικά ωφέλιμη για το μεμωνομένο άτομο, αν την ακολουθήσουμε όλοι μας υπέρμετρα, τότε ο συνολικός- εθνικός πλούτος θα μειωθεί.
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η λογική στηρίζεται στα εξής: Αν ταυτόχρονα όλοι μας αυξήσουμε την αποταμίευση, τότε θα μειωθεί η συνολική κατανάλωση, δηλαδή θα μειωθεί η συνολική μας ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες. Αυτό που θα ακολουθήσει, θα είναι οι επιχειρήσεις να μειώσουν την παραγωγή τους, δηλαδή θα μειώσουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, που σημαίνει ότι θα μειωθεί η προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών, αφού δεν θα υπάρχει ικανή ζήτηση για να τα απορροφήσει.
Συνεπώς, θα μειωθούν οι επενδύσεις, που αποτελούν την κινητήριο δύναμη της Οικονομίας. Το αποτέλεσμα της μείωσης των επενδύσεων θα είναι να αυξηθεί η ανεργία, η οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει σε ένα νέο κύμα μείωσης της κατανάλωσης, αφού οι άνεργοι δεν θα διαθέτουν ικανά εισοδήματα για να καταναλώσουν, κ.ο.κ. Με τον ρυθμό αυτό, η οικονομία οδηγείται σε ύφεση και επομένως όλοι μας γινόμαστε φτωχότεροι. Τελικά, ακολουθεί και η μείωση των εσόδων του κράτους, εξαιτίας των μειωμένων εισοδημάτων, δημιουργώντας έτσι ελλείματα ,τα οποία για να καλυφθούν, το κράτος αναγκάζεται να προσφεύγει σε δανεισμούς.
Ο λόγος για τον οποίο το φαινόμενο αυτό αποκαλείται «παράδοξο» έχει βάση στο «σφάλμα σύνθεσης» που λένε οι οικονομολόγοι. Το σφάλμα εδώ, είναι να υποθέσουμε πως ό,τι ισχύει για το άτομο (π.χ. η αύξηση της αποταμίευσής του, οδηγεί σε αυξημένο πλούτο στις επόμενες χρονικές περιόδους), ισχύει και για το σύνολο της οικονομίας. Πράγμα, το οποίο όμως δεν ισχύει.
Επομένως, το σφάλμα αυτό που κάνουμε όλοι μας και το οποίο ονομάζεται «σφάλμα σύνθεσης», αναφέρεται στη λανθασμένη εξαγωγή συμπερασμάτων για το όλο (το γενικό), ενώ αυτό ισχύει για το μερικό (το ατομικό).
Δηλαδή, το «σφάλμα σύνθεσης» διαπράττεται, εάν δεχθούμε ότι εκείνο που ισχύει για το άτομο ή τη μεμονωμένη επιχείρηση, ισχύει αναγκαστικά και για το σύνολο της οικονομίας.
Πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι το «σφάλμα σύνθεσης» αποτελεί το λόγο διάκρισης της οικονομικής θεωρίας σε δύο επιμέρους κλάδους. Στη μικρο-οικονομία και τη μάκρο-οικονομία. Θα πρέπει να διευκρινισθεί ωστόσο, ότι το «σφάλμα σύνθεσης» είναι σφάλμα λογικής.
Ετσι π.χ. στην μικροοικονομική ανάλυση, δεχόμαστε ότι όταν σε μια επιχείρηση μειωθεί ο εργατικός μισθός – ο οποίος αποτελεί βασικό στοιχείο του κόστουςπαραγωγής – η επιχείρηση θα αυξήσει το κέρδος της, εφόσον η τιμή του παραγόμενου προϊόντος παραμένει σταθερή. Στη μακροοικονομική όμως ανάλυση, το συμπέρασμα αυτό δεν είναι αποδεκτό, γιατί αν μειωθούν οι μισθοί σε όλους τους κλάδους της Οικονομίας, τότε θα μειωθεί η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, με αποτέλεσμα να έχουμε μείωση της συνολικής ζήτησης σε όλους τους κλάδους και στη συνέχεια μείωση των τιμών τους και επομένως, μείωση των κερδών και της παραπάνω, π.χ. μεμονωμένης επιχείρησης, η οποία είχε αυξήσει τα κέρδη της από την αρχική μείωση του εργατικού της μισθού.
Από πολλούς υποστηρίζεται ότι το «παράδοξο της φειδούς» βρίσκεται τα τελευταία χρόνια, σε πλήρη λειτουργία στη χώρα μας, αφού εξαιτίας των μνημονίων όλα τα οικονομικά μας μεγέθη έχουν εκτροχιασθεί. Συγκεκριμένα: Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας μας την τελευταία πενταετία μειώθηκε κατά 25%, το διαθέσιμο εισόδημα των μεσαίων και χαμηλών εισοδηματικών τάξεων μειώθηκε κατά 50% περίπου, οι επενδύσεις μειώθηκαν αισθητά, η ανεργία πλησίασε στο 27%, ενώ η ανεργία των νέων εκτινάχθηκε στο 60%. Η κατανάλωση, επίσης, – η οποία αποτελεί τη ψυχή της Οικονομίας μας – συρρικνώθηκε σημαντικά, η ροπή προς αποταμίευση αυτών που διαθέτουν ένα ικανοποιητικό εισόδημα αυξήθηκε, εξαιτίας της οικονομικής ανασφάλειας που νιώθουν, σε αντίθεση με τη συνολική αποταμίευση, η οποία σε απόλυτους αριθμούς μειώθηκε, τα δε έσοδα του κράτους, και αυτά μειώθηκαν σημαντικά.
Ήδη, η Εθνική Αποταμίευση στη χώρα μας τα χρόνια της κρίσης κατέρρευσε στο 8,5% περίπου, ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται στο 21%.
Κατά την άποψή μας όμως, δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να συσχετισθεί το «παράδοξο της φειδούς» με τη σημερινή δυσμενή οικονομική κατάσταση της χώρας μας.
Η ελεγχόμενη χρεοκοπία της χώρας μας προήλθε από τις στρεβλώσεις στην οικονομία και την έλλειψη των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, από τα δημοσιονομικά ελλείμματα που τροφοδοτούσαν επί σειρά ετών το δημόσιο χρέος, από την παραγωγική ανεπάρκεια της χώρας μας , από τις εισαγωγές αγαθών που και αυτές επί σειρά ετών ήταν υπερδιπλάσιες των εξαγωγών, από την υπερβολική καταναλωτική δαπάνη- κυρίως την προερχόμενη από τραπεζικό δανεισμό-, από την έλλειψη εξωστρέφειας της οικονομίας μας, από την κακή διαχείριση των πολιτικών μας – «τεχνοκρατών» και τις εφαρμοζόμενες πελατειακές τους σχέσεις και πρακτικές, από την εκτεταμένη φοροδιαφυγή και φοροκλοπή- οι οποίες αποτελούν την «Αχίλλειο Πτέρνα» (το αδύνατο σημείο) του φορολογικού μας συστήματος-, από τη διαφθορά, την αναξιοκρατία και τη διαπλοκή, από τις πιέσεις των συντεχνιών και ,γενικά, από πολλούς άλλους παράγοντες.
Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως με το πλαστικό χρήμα (πιστωτικές κάρτες) και τα δανεικά – τα δικά μας και προπαντός του Κράτους – είχαμε αποκτήσει μια επίπλαστη καταναλωτική ευδαιμονία, η οποία δεν αντιστοιχούσε στα πραγματικά οικονομικά μεγέθη της χώρας μας.