Όλοι μας, από τα σχολικά χρόνια, έχουμε διδαχθεί ότι η αποταμίευση αποτελεί αγαθό πολύ επωφελές, τόσο για εμάς όσο και για την κοινωνία, ακολουθώντας έτσι το μήνυμα που εκπέμπεται, ότι «η Αποταμίευση συμβάλλει στο ατομικό και γενικό καλό». Μάλιστα, έχει ορισθεί και η ημερομηνία της 31ης Οκτωβρίου, ως παγκόσμια ημέρα της αποταμίευσης.
Οι μαθητές, σε γενικές γραμμές διδάσκονται, ότι όταν μελλοντικά θα αποκτήσουν εισόδημα, να μην το καταναλώνουν όλο, αλλά ένα μέρος αυτού να το αποταμιεύουν, με στόχο να έχουν περισσότερο πλούτο σε επόμενες χρονικές περιόδους, για να μπορούν να ικανοποιήσουν τα μικρά ή και μεγαλύτερα όνειρά τους, ενώ παράλληλα, να έχουν και τη δυνατότητα, ώστε να διαθέτουν κάποιο εισόδημα σε περιόδους κυρίως οικονομικής ανασφάλειας, όπως δυστυχώς αυτή που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, στη χώρα μας.
Το «παράδοξο της φειδούς» είναι μία από τις πιο γνωστές κεϋνσιανές θεωρίες, η οποία μας διδάσκει, ότι το παράδοξο είναι ότι, ενώ η αποταμίευση που θεωρείται αρετή και είναι οικονομικά ωφέλιμη για το μεμονωμένο άτομο, αν την ακολουθήσουμε όλοι μας υπέρμετρα, τότε ο συνολικός εθνικός μας πλούτος θα μειωθεί.
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η λογική στηρίζεται στα εξής: Αν ταυτόχρονα όλοι μας αυξήσουμε την αποταμίευση, τότε θα μειωθεί η συνολική κατανάλωση, δηλαδή θα μειωθεί η συνολική μας ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες. Αυτό που θα ακολουθήσει, είναι οι επιχειρήσεις να μειώσουν την παραγωγή τους, δηλαδή θα μειώσουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, πράγμα που σημαίνει ότι θα μειωθεί η προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών, αφού δεν θα υπάρχει ικανή ζήτηση από τους καταναλωτές, για να τα απορροφήσει. Συνεπώς, θα μειωθούν και οι επενδύσεις, οι οποίες αποτελούν την κινητήριο δύναμη της Οικονομίας.
Το αποτέλεσμα της μείωσης των επενδύσεων είναι να αυξηθεί η ανεργία, η οποία με τη σειρά της, θα οδηγήσει σε ένα νέο κύμα μείωσης της κατανάλωσης, αφού οι άνεργοι δεν θα διαθέτουν ικανά εισοδήματα για να καταναλώσουν, Κ.Ο.Κ. Με τον ρυθμό αυτό, η Οικονομία οδηγείται σε ύφεση και επομένως, όλοι μας γινόμαστε φτωχότεροι. Τελικά, ακολουθεί και η μείωση των εσόδων του κράτους, εξαιτίας των μειωμένων εισοδημάτων των καταναλωτών, δημιουργώντας έτσι ελλείματα, τα οποία για να καλυφθούν, αναγκάζεται το Κράτος να προσφεύγει, κυρίως, σε εξωτερικό σε δανεισμό.
Ο λόγος για τον οποίο το φαινόμενο αυτό αποκαλείται «παράδοξο», έχει βάση στο «σφάλμα σύνθεσης» που λένε οι οικονομολόγοι. Το σφάλμα εδώ, είναι να υποθέσουμε, πως, ό,τι ισχύει για το άτομο – π.χ. ότι η αύξηση της αποταμίευσής του οδηγεί σε αυξημένο πλούτο στις επόμενες χρονικές περιόδους -, ισχύει και για το σύνολο της οικονομίας. Πράγμα, το οποίο όμως δεν ισχύει.
Επομένως, το σφάλμα αυτό που κάνουμε όλοι μας και το οποίο ονομάζεται «σφάλμα σύνθεσης», αναφέρεται στη λανθασμένη εξαγωγή συμπερασμάτων μας για το όλο (το γενικό, το συνολικό), ενώ αυτό ισχύει για το μερικό (το ατομικό).
Δηλαδή, το «σφάλμα σύνθεσης» διαπράττεται, εάν δεχθούμε ότι εκείνο που ισχύει για το άτομο ή τη μεμονωμένη επιχείρηση, ισχύει αναγκαστικά και για το σύνολο της οικονομίας.
Οι οικονομολόγοι συνήθως υποστηρίζουν, ότι το «σφάλμα σύνθεσης» αποτελεί το λόγο διάκρισης της οικονομικής θεωρίας σε δύο επιμέρους κλάδους της οικονομικής επιστήμης, στη μικροοικονομία και τη μακροοικονομία. Θα πρέπει, ωστόσο, να διευκρινισθεί ότι το «σφάλμα σύνθεσης» είναι σφάλμα λογικής.
Έτσι, π.χ. στη μικροοικονομική ανάλυση δεχόμαστε ότι, όταν σε μια επιχείρηση μειωθεί ο εργατικός μισθός – ο οποίος αποτελεί βασικό στοιχείο του κόστους παραγωγής -, η επιχείρηση θα αυξήσει το κέρδος της, εφόσον η τιμή του παραγόμενου προϊόντος παραμένει σταθερή.
Στη μακροοικονομική όμως ανάλυση, το συμπέρασμα αυτό δεν είναι αποδεκτό, γιατί αν μειωθούν οι μισθοί σε όλους τους κλάδους της Οικονομίας, τότε θα μειωθεί η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Το αποτέλεσμα εδώ θα είναι, να έχουμε μείωση της συνολικής ζήτησης σε όλους τους κλάδους της οικονομίας, και στη συνέχεια, μείωση των τιμών τους, οπότε τελικά, θα έχουμε μείωση των κερδών και στην παραπάνω, π.χ. μεμονωμένη επιχείρηση, η οποία είχε αυξήσει τα κέρδη της από την αρχική μείωση του εργατικού της μισθού.
Από πολλούς υποστηρίζεται, ότι το «παράδοξο της φειδούς» βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε πλήρη λειτουργία στη χώρα μας, αφού εξαιτίας των μνημονίων όλα τα οικονομικά μας μεγέθη έχουν εκτροχιασθεί. Συγκεκριμένα: Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας μας την περίοδο της κρίσης μειώθηκε κατά 25%, το διαθέσιμο εισόδημα των μεσαίων και χαμηλών εισοδηματικών τάξεων μειώθηκε περίπου κατά 40% , οι επενδύσεις μειώθηκαν αισθητά, η ανεργία πλησίασε στο 27%, ενώ η ανεργία των νέων εκτινάχθηκε στο 60%. Η κατανάλωση, επίσης, – η οποία αποτελεί τη ψυχή της Οικονομίας μας – συρρικνώθηκε σημαντικά, η ροπή προς αποταμίευση αυτών που διέθεταν ένα ικανοποιητικό εισόδημα αυξήθηκε, εξαιτίας της οικονομικής ανασφάλειας που ένοιωθαν, σε αντίθεση με τη συνολική αποταμίευση, η οποία σε απόλυτους αριθμούς μειώθηκε υπερβολικά. Εν τέλει, και τα έσοδα του κράτους μειώθηκαν σημαντικά.
Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, η Εθνική Αποταμίευση στη χώρα μας τα χρόνια της κρίσης κατέρρευσε στο 8,5% περίπου ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρισκόταν στο 21%.
Ωστόσο, όπως υποστηρίζεται από μερίδα οικονομολόγων, δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να συσχετισθεί το «παράδοξο της φειδούς», με την δυσμενή οικονομική κατάσταση της περιόδου της κρίσης στη χώρας μας.
Η ελεγχόμενη χρεοκοπία στην πατρίδα μας, κυρίως, προήλθε:
Από τις στρεβλώσεις στην οικονομία και την έλλειψη των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, από τα δημοσιονομικά ελλείμματα που τροφοδοτούσαν επί σειρά ετών το δημόσιο χρέος, από την παραγωγική ανεπάρκεια της χώρας μας, από τις εισαγωγές αγαθών που και αυτές επί σειρά ετών ήταν υπερδιπλάσιες των εξαγωγών, από την υπερβολική καταναλωτική δαπάνη- κυρίως την προερχόμενη από τραπεζικό δανεισμό-, από την έλλειψη εξωστρέφειας της οικονομίας μας, από την κακή διαχείριση των πολιτικών μας και τις εφαρμοζόμενες πελατειακές τους σχέσεις και πρακτικές, από την εκτεταμένη φοροδιαφυγή και φοροκλοπή – οι οποίες αποτελούν και τώρα την «Αχίλλειο Πτέρνα» (το αδύνατο σημείο) του φορολογικού μας συστήματος – , από τη διαφθορά, την αναξιοκρατία των διοικούντων, και τη διαπλοκή, από τις πιέσεις των συντεχνιών, και γενικά, από πολλούς άλλους παράγοντες.
Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως με το πλαστικό χρήμα (πιστωτικές κάρτες) και τα δανεικά – τα δικά μας και προπαντός του Κράτους – είχαμε αποκτήσει μια επίπλαστη καταναλωτική ευδαιμονία, η οποία δεν αντιστοιχούσε στα πραγματικά οικονομικά μεγέθη της χώρας μας.