Οι φόροι είναι τα χρηματικά ποσά, τα οποία οι πολίτες της χώρας είναι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν στο Δημόσιο, ανάλογα με τη φοροδοτική τους ικανότητα. Δηλαδή, ο φόρος αποτελεί μια υποχρεωτική – αναγκαστική οικονομική παροχή των πολιτών προς το Κράτος, για τις υπηρεσίες που αυτό τους προσφέρει, η οποία όμως (οικονομική παροχή) δεν έχει την έννοια της χρηματικής ποινής.
Διακρίσεις των φόρων
Οι φόροι, ανάλογα με τη φορολογική βάση του φόρου, δηλαδή με βάση την πηγή προέλευσής τους, αν δηλαδή προέρχονται από το εισόδημα, την περιουσία ή τη δαπάνη του φορολογουμένου, διακρίνονται:
α) σε φόρους εισοδήματος
β) σε φόρους περιουσίας
γ) σε φόρους Δαπάνης
Ομως, η βασική διάκριση των φόρων γίνεται:
α) σε αμεσους φόρους
β) σε έμμεσους φόρους
Στους άμεσους φόρους περιλαμβάνονται:
α) Ο φόρος Εισοδήματος, αυτός δηλαδή που προκύπτει από το εισόδημα του φορολογούμενου, αν π.χ. ο φορολογούμενος είναι μισθωτός, από το μισθό του, αν είναι επαγγελματίας, από τα καθαρά του κέρδη, αν είναι νομικό πρόσωπο π.χ. αν έχει Ομόρρυθμη Εταιρία (Ο.Ε.), Ετερόρρυθμη Εταιρία (Ε.Ε.), Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.) ή Ανώνυμη Εταιρία (Α.Ε.), από τα καθαρά κέρδη της επιχείρησής του.
β) Ο φόρος Περιουσίας, δηλαδή ο φόρος που προκύπτει από την ακίνητη περιουσία του φορολογουμένου, καθώς και οι φόροι που προέρχονται από τις κληρονομιές, τις δωρεές και τις γονικές παροχές.
Στους έμμεσους φόρους περιλαμβάνονται οι φόροι που είναι ενσωματωμένοι στις τιμές των προϊόντων και οι οποίοι καταβάλλονται από τα νοικοκυριά στις καθημερινές τους δαπάνες, όπως π.χ. στα είδη πρώτης ανάγκης, δηλαδή στα τρόφιμα, στα είδη ένδυσης και υπόδησης και γενικά σε όλες τις καθημερινές καταναλωτικές τους δαπάνες. Τέτοιοι φόροι είναι π.χ. ο ΦΠΑ, οι διάφοροι φόροι κατανάλωσης, όπως π.χ. οι φόροι πετρελαιοειδών, οινοπνεύματος, καπνού, οι εισαγωγικοί δεσμοί, ο φόρος πολυτελείας, κ.α. Σε άλλη κατηγορία φόρων ανήκουν και τα ονομαζόμενα τέλη, όπως π.χ. τα τέλη κυκλοφορίας των αυτοκινήτων, τα διάφορα δημοτικά, τέλη, όπως π.χ. τα τέλη ύδρευσης και αποχέτευσης, κ.λ.π. Τα τέλη όμως αυτά θεωρούνται ανταποδοτικά και δεν ανήκουν υπό τη στενή τους έννοια στους κύριους φόρους.
Αλλο κριτήριο, με βάση το οποίο μπορούν να διακριθούν οι φόροι, είναι η αναλογικότητα ή όχι του φόρου. Με βάση το κριτήριο αυτό, το οποίο βασίζεται στον συντελεστή του φόρου, οι φόροι διακρίνονται:
α) σε αναλογικούς
β) σε προοδευτικούς
γ) σε αντίστροφα προοδευτικούς
Αναλογικός είναι ο φόρος όταν ο φορολογικός συντελεστή είναι ο ίδιος, ανεξάρτητα από το μέγεθος της φορολογικής βάσης, δηλαδή του εισοδήματος ή της περιουσίας του φορολογουμένου.
Προοδευτικός είναι ο φόρος, όταν ο φορολογικός συντελεστής αυξάνεται, καθώς αυξάνεται η φορολογική του βάση, δηλαδή το εισόδημα ή η περιουσία του φορολογουμένου.
Αντίστροφα Προοδευτικός Φόρος, είναι εκείνος του οποίου ο φορολογικός συντελεστή μειώνεται, όταν η φορολογική του βάση αυξάνεται.
Η συμβολή των φόρων στην Οικονομία
Από τη σκοπιά των Δημοσίων Οικονομικών:
α) Ο φόρος αποτελεί το μέσον μεταβιβάσεως αγοραστικής δύναμης, από τις ιδιωτικές οικονομίες (ιδιωτικό τομέα) στις δημόσιες οικονομίες (δημόσιο τομέα).
Η αγοραστική αυτή δύναμη, την οποία αποκτά το κράτος, δια της αντλήσεως – εισπράξεως των φόρων από τον ιδιωτικό τομέα τη χρησιμοποιεί, για την πληρωμή των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων, των συντάξεων, των διαφόρων επιδομάτων, όπως π.χ. της ανεργίας, της πρόνοιας, της θέρμανσης, για τις δαπάνες συντήρησης οδικών δικτύων, για την κατασκευή και συντήρηση σχολικών κτιρίων, νοσοκομείων, κ.α., καθώς και για την καταβολή διαφόρων επιχορηγήσεων προς τον ιδιωτικό τομέα, για παραγωγικούς – αναπτυξιακούς σκοπούς.
Επομένως, ο φόρος απορτελεί το μέσον μεταθέσεως παραγωγικών πόρων από την ιδιωτική στη δημόσια χρήση.
β) Ο σημαντικότερος όμως ρόλος της είσπραξης των φόρων στην εθνική οικονομία είναι η συμβολή τους στην παραγωγή δημοσίων αγαθών, τα οποία είναι απαραίτητα για την ύπαρξη της κοινωνικής λειτουργίας του Κράτους.
Τέτοια αγαθά είναι η Εθνική Αμυνα, η εσωτερική Ασφάλεια (Αστυνομία), η Δικαιοσύνη, η Υγεία, η Δημόσια Εκπαίδευση, η κατασκευή μεγάλων οδικών δικτύων, σχολικών κτιρίων, λιμανιών, αεροδρομίων, κ.α.
Από τη φύση τους τα δημόσια αυτά αγαθά παρέχουν οφέλη σε ολόκληρη την κοινωνία.
Κανένας ιδιώτης δεν θα ήταν διατεθειμένος να πράξει μόνος του τέτοιες υπηρεσίες, αφού δεν θα μπορούσε να επιβάλλει αντίτιμο σε όσους πολίτες θα το απολάμβαναν.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, λόγω ελλείψεως κρατικών πόρων, εκτελούνται ορισμένα μεγάλα δημόσια έργα με τη συμπαραγωγή κράτους και ιδιωτών, χωρίς να στερούνται και αυτά τον κοινωφελή χαρακτήρα τους.
Σε γενικές γραμμές, όμως, τα δημόσια αγαθά, όπως π.χ. η Εθνική Αμυνα, η Αστυνομία, η Υγεία, η Δημόσια Εκπαίδευση, κ.α., προσφέρουν υπηρεσίες σε ολόκληρο τον πληθυσμό της χώρας, ακόμη και σε εκείνον τον πολίτη που δεν πληρώνει τους φόρους του, είτε γιατί αδιαφορεί, είτε γιατί δεν έχει τους αναγκαίους πόρους για να πληρώσει.
Από τη σκοπιά της Κοινωνικοοικονομικής λειτουργίας του Κράτους, οι φόροι χρησιμοποιούνται για την επίτευξη των τριών κυρίως βασικών σκοπών της κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής που είναι:
α) Η οικονομική ανάπτυξη της χώρας
β) Η επίτευξη της πλήρους απασχόλησης του παραγωγικού δυναμικού της χώρας
γ) Η ανακατανομή των παραγωγικών πόρων, με κύριο σκοπό την ανάπτυξη ορισμένων αναγκαίων παραγωγικών κλάδων της οικονομίας, καθώς και η αναδιανομή του εισοδήματος των νοικοκυριών.
Λέγεται ότι ένας φόρος κρίνεται αποτελεσματικός, στο βαθμό που είναι δίκαιος και στο βαθμό που δεν δημιουργεί παρενέργειες στην Οικονομία.
Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία και πρακτική, η φορολογία στο εισόδημα και η φορολογία στην περιουσία, συμβάλλουν στη δικαιότερη κατανομή του πλούτου.
Ωστόσο, ο ανώτατος σκοπός της επιβολής των φόρων σε μια οικονομία πρέπει να είναι η ευημερία του κοινωνικού συνόλου της. Ο σκοπός, όμως, αυτός, επιτυγχάνεται μόνον με τη δίκαιη ανακατανομή των παραγωγικών πόρων της χώρας και την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου απασχόλησης των πολιτών της.