Με τον όρο οικονομικό κύκλωμα, εννοούμε το σύνολο των οικονομικών σχέσεων που δημιουργούνται, μεταξύ των βασικών μονάδων λειτουργίας, σε κάποιο οικονομικό σύστημα.
Το οικονομικό κύκλωμα, σε γενικές γραμμές, έχει ως στόχο να μας δείξει πώς λειτουργεί το οικονομικό σύστημα. Είναι ένα απλουστευμένο οικονομικό μοντέλο – το οποίο διδάσκεται στους μαθητές λυκείου της Β/θμιας εκπαίδευσης – και μας περιγράφει την αντίστροφη σχέση του εισοδήματος, μεταξύ των παραγωγών ( των επιχειρήσεων) και των καταναλωτών (των νοικοκυριών)
Το οικονομικό κύκλωμα, στην ευρύτερη μορφή του, περιλαμβάνει τις σχέσεις, μεταξύ:
α) των νοικοκυριών, δηλαδή των καταναλωτών,
β) των επιχειρήσεων, δηλαδή των παραγωγών και,
γ) του Κράτους, δηλαδή του δημόσιου τομέα
Ταυτόχρονα, το οικονομικό κύκλωμα, μας δείχνει τις ροές που παρατηρούνται στην οικονομία, μεταξύ: α) των αγαθών, β) των συντελεστών της παραγωγής, δηλαδή του εδάφους, της εργασίας και του κεφαλαίου και, γ) του χρήματος.
Αναλυτικότερα, μεταξύ των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων υπάρχουν δύο αντίθετες ροές:_
– Η μία, από τα προϊόντα που παράγονται από τις επιχειρήσεις και κατευθύνονται (ρέουν) προς τους καταναλωτές ( τα νοικοκυριά), όπου και καταναλώνονται.
– Και, η άλλη, από τους συντελεστές της παραγωγής – που αποτελούνται από το έδαφος, την εργασία και το κεφάλαιο – , οι οποίοι κατέχονται από τα νοικοκυριά και κατευθύνονται (ρέουν) προς τις επιχειρήσεις, όπου και μετατρέπονται σε προϊόντα.
Έτσι, σε κάθε μία από τις ροές αυτές υπάρχει μία αντίθετη ροή χρήματος:
- Τα νοικοκυρια (οι καταναλωτές) προσφέρουν τις υπηρεσίες των συντελεστές παραγωγής που κατέχουν, και έτσι εισπράττουν τις αντίστοιχες αμοιβές, δηλαδή τα εισοδήματα. Ένα μέρος από το εισόδημα αυτό και μάλιστα το μεγαλύτερο το δαπανούν για κατανάλωση, δηλαδή για αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, το δε υπόλοιπο το αποταμιεύουν, δηλαδή το καταθέτουν στις Τράπεζες, από όπου κατευθύνεται στις επιχειρήσεις, για δανεισμό και επενδύσεις
- Οι επιχειρήσεις (οι παραγωγοί), υπό την μορφή των αμοιβών προς τους εργαζόμενους, δαπανούν το χρηματικό τους κεφάλαιο για την απόκτηση των συντελεστών παραγωγής, τους οποίους χρησιμοποιούν για την παραγωγή των προϊόντων τους. Δηλαδή, όλοι οι συντελεστές παραγωγής που ανήκουν στα νοικοκυριά, χρησιμοποιούνται από τις επιχειρήσεις για να παράγουν όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που καταναλώνονται από τα νοικοκυριά.
Εδώ, εμφανίζεται ο κρατικός φορέας, ο οποίος δημιουργεί ροές και με τα νοικοκυριά και με τις επιχειρήσεις. Δηλαδή, μεταξύ των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών παρεμβαίνει το κράτος, όπου, είτε με την επιβολή των φόρων απορροφά εισοδήματα από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, είτε με τις διάφορες δαπάνες δημόσιων αγαθών, επιχορηγήσεων, επιδοτήσεων κ.λ.π., προσφέρει εισοδήματα στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
Αυτά συμβαίνουν υπό δύο προυποθεσεις, ότι: α) όλες οι ροές του οικονομικού κυκλώματος πρέπει να είναι συνεχείς, δηλαδή να συμβαίνουν σε κάθε χρονική στιγμή και, β) οι ροές αυτές δεν έχουν πάντα το ίδιο μέγεθος, δηλαδή ο όγκος των συναλλαγών μπορεί να μεταβάλλεται, καθώς η παραγωγική δραστηριότητα αυξάνεται ή μειώνεται. Γιατί, εάν μία από τις ροές αυτές διακοπεί, τότε διακόπτεται και το οικονομικό κύκλωμα.
Δηλαδή, δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει μία οικονομία, εάν π.χ. τα νοικοκυριά περιορίσουν σημαντικά την προσφορά εργασίας, ως παραγωγικοί συντελεστές προς τις παραγωγικές μονάδες ή, εάν τα προϊόντα των παραγωγικών μονάδων δεν αγοράζονται από τα νοικοκυριά ή, ακόμη, εάν το κράτος σταματήσει να καλύπτει τις βασικές ανάγκες των ατόμων, όπως π.χ. της ασφάλειας, της εκπαίδευσης, της υγείας, της προστασίας της ατομικής ιδιοκτησίας, κ.λ.π.
Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα χωρών, όπου υπήρξε οικονομική κατάρρευση με επακόλουθες κοινωνικές αναταραχές, με αντιδημοκρατικές καθεστωτικές ανατροπές, κ. λ. π., επειδή δεν λειτούργησε σωστά ή, γιατί διακόπηκε προσωρινά για κάποιο λόγο το οικονομικό κύκλωμα.
Το οικονομικό κύκλωμα, όπως προαναφέραμε,έχει ως στόχο να μας δείξει πώς λειτουργεί το οικονομικό σύστημα. Μας περιγράφει, πώς σε ένα απλουστευμένο σταθερο επίπεδο απασχόλησης και παραγωγής, το χρηματικό εισόδημα των νοικοκυριών, δηλαδή των καταναλωτών, που προκύπτει από τις υπηρεσίες που προσφέρουν στην όλη παραγωγική διαδικασία ως συντελεστές παραγωγής, συν τα κέρδη τους, ισούται με την καταναλωτική τους δαπάνη – ως έσοδα των επιχειρήσεων – για όλα τα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που αποκτούν.
Κατά συνέπεια, η συνολική καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών ισούται με τα έσοδα των επιχειρήσεων συν τα κέρδη τους και, αντιστρόφως, τα έσοδα των νοικοκυριών ισούνται με τις επιχειρηματικές τους δαπάνες, συν τα κέρδη τους. Βέβαια, όλα αυτά που αναφέραμε, αφορούν μία απλοική ερμηνεία του οικονομικού κυκλώματος.
Ωστόσο, το οικονομικό κύκλωμα γίνεται πολυπλοκότερο εάν προστεθούν και οι διάφορες ροές που συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Δηλαδή, εάν προστεθούν οι συναλλαγές που γίνονται μεταξύ επιχειρήσεων, καταναλωτών και κράτους, καθώς και οι συναλλαγές που γίνονται στο εξωτερικό εμπόριο (εισαγωγές – εξαγωγές) με τις υπόλοιπες χώρες, αλλά και οι διάφορες χρηματοοικονομικές συναλλαγές, οι απαιτήσεις και υποχρεώσεις των ημεδαπών κατοίκων, έναντι των κατοίκων του εξωτερικού, οι άμεσες και έμμεσες εγχώριες και ξένες επενδύσεις, κ,λ.π., τόσο, όσο αυτές οι συναλλαγές γίνονται μεταξύ των επιχειρήσεων όσο και μεταξύ των χωρών. Στην ουσία, όμως, παρά την πολυπλοκότητα, δεν αλλάζει τίποτα, όσον αφορά τη λειτουργία του οικονομικού κυκλώματος.
Σε παράλληλη μορφή κινειται και η διαμόρφωση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), το οποίο εμφανίζεται με δύο όψεις: ως Συνολική Ζήτηση και, ως Συνολική Προσφορά της Οικονομίας.
Στην Συνολική Προσφορά της Οικονομίας ( μέθοδος του Εισοδήματος), περιλαμβάνονται τα εισοδήματα και οι αμοιβές των συντελεστών παραγωγής (έδαφος, εργασία, κεφάλαιο ), δηλαδή, όλα τα εισοδήματα που αποκτούν οι πολίτες ( καταναλωτές) για τη συμμετοχή τους στην παραγωγή των αγαθών και υπηρεσιών, δηλαδή κατά την παραγωγική διαδικασία, και επομένως, προέρχονται: από τους μισθούς, τα ενοίκια, τους τόκους, τα κερδη των επιχειρήσεων, κ.λ.π.
Στην Συνολική Ζήτηση της Οικονομίας (μέθοδος της Δαπάνης), περιλαμβάνονται όλες οι δαπάνες που καταβάλλονται από τους πολίτες ( καταναλωτές) και το κράτος, για την απόκτηση των αγαθών και υπηρεσιών και, επομένως, είναι αυτές που γίνονται: με την ιδιωτική κατανάλωση, τις ιδιωτικές επενδύσεις, τις κρατικές δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες, καθώς και αυτές που προκύπτουν από τις καθαρές εξαγωγές (εξαγωγές – εισαγωγές).
Όπως στο αρχικό απλοϊκό υπόδειγμα του οικονομικού κυκλώματος, το οποίο μας περιγράφει την αντίστροφη σχέση του εισοδήματος, μεταξύ των παραγωγών (επιχειρήσεων ) και των καταναλωτών, όπου σε γενικές γραμμές τα εσοδα ισούνται με τα έξοδα, έτσι και εδώ, στη διαμόρφωση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος ( ΑΕΠ ), δηλαδή του συνολικού παραγόμενου προϊόντος της χώρας, η Συνολική Ζήτηση Ισούται με τη Συνολική Προσφορά της Οικονομίας.
Δηλαδή, και εδώ, παρατηρούμε ότι τα τελικά τα οικονομικά μεγέθη της Συνολικής Ζήτησης και της Συνολικής Προσφοράς είναι ίσα ( ταυτόσημα), εφόσον κατά τη μέτρησή τους χρησιμοποιούμε την ίδια μεθοδολογία.
Κατά συνέπεια, στο αρχικό απλοϊκό μοντέλο του οικονομικού κυκλώματος, μεταξύ των παραγωγών και καταναλωτων, και στην ευρύτερη μορφή του με τη συμμετοχή του κράτους – και παρά την πολυπλοκότητα που το κύκλωμα ακολουθεί, με τις ενδιάμεσες εισερχόμενες νέες ροές – , βασίζεται η λειτουργία του οικονομικού συστήματος, δεδομένου ότι στην Οικονομία ισχύει η βασική ταυτότητα: Δαπάνες=Εισόδημα=Παραγόμενα Προϊόντα.